Trần Quốc Toản là con Trung Thành Vương thuộc dòng dõi vương hầu nhà Trần, được phong tước là Hoài Văn Hầu. Tuổi thiếu niên của Trần Quốc Toản gắn liền với những năm tháng hào hùng chống giặc Nguyên - Mông lần thứ hai của dân tộc ta.
Khi quân Nguyên sang xâm lược nước ta, lúc đối trận với giặc, Trần Quốc Toản tự mình xông lên trước quân sĩ, giặc trông thấy phải lùi không dám đối địch. Triều đình tin tưởng cho Trần Quốc Toản làm phó tướng tham gia vào các chiến dịch Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương...
